MỘT VIỆC RẤT CÓ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TÂM THUẬT CỦA SĨ PHU
CÁCH CHỨC VÀ KHAI PHỤC ÔNG NGÔ ĐÌNH DIỆM
Ngót hai năm, từ hồi Nam triều có sự thay
đổi cả việc lẫn người trong các bộ, người ta quen gọi là “cuộc cải
cách ngày 2 Mai 1933”, đến nay, những việc do cuộc cải cách ấy làm
ra có gì khá hơn trước chăng, − Ấy là một đầu đề tốt lắm, chúng tôi
đã chọn để có ngày sẽ viết đến. Hôm nay, từ trong cuộc cải cách ấy
chúng tôi lấy ra một việc mà bàn, việc tuy đã nguội, song vừa rồi
nhờ một lá Sắc của nhà vua nó trở nên sốt dẻo. [a]
Chưa nói đến hết thảy những việc trong cuộc cải cách, thoáng qua một
cái, chúng tôi thấy hình như cũng chỉ có việc chúng tôi sắp bàn đây
là lớn hơn hết, vì nó có ảnh hưởng đến tâm thuật của sĩ phu.
Việc cách chức và khai phục nguyên hàm ông Ngô Đình Diệm.
***
Ông Ngô Đình Diệm, năm 1933, vì sao mà bị cách chức? Trong đó có cái
cớ chánh và cái cớ phụ. Người ngoài chỉ biết được cái cớ phụ mà
thôi, tức như cái điều đăng trên các báo lúc bấy giờ: ông Ngô đã bội
lời ước với Triều đình, đem những việc bí mật mình đã hứa giữ mà
tuyên bố cùng một nhà báo nào đó.
Tuy vậy, chỉ một cớ phụ ấy thôi, ông không đến nỗi bị như thế. Phải
có cái cớ chánh, chính bởi cớ này mà ông từ chức Thượng thơ, rồi mới
nhân cái lỗi bội ước là cái lỗi nhỏ mà bị cách chức.
Nếu cái cớ phụ là sự bội ước đã là cái lỗi nhỏ không đủ cách chức
ông Ngô Đình Diệm được, vậy thì sự cách chức ông ấy, ta có thể nói
được rằng trực tiếp bởi cái cớ chánh gây ra.
Cái cớ chánh, từ bấy đến giờ, Triều đình giữ bí mật, ngoại gian
không có ai biết được cả. Không biết là không biết cho tường tế, chứ
người ta đoán phỏng rằng vì “chánh kiến bất đồng” hay là vì “trái ý
bề trên” thì tưởng cũng cọ bia.[b]
Chỉ vì một chút chánh kiến bất đồng mà đành phủi áo đứng dậy, bỏ
ngôi Thượng thơ, rồi nhân đó đến bị phế truất, ấy thật là cái cao
tiết của ông Ngô Đình Diệm, 50 năm nay mới có một người! Nhưng nếu
ông chỉ từ chức mà thôi, không bị cách chức, thì cái cao tiết ấy e
rồi cũng đến mai một đi mà không ai biết. Cho nên, sự cách chức hồi
đó làm cho ông Ngô lẫy tiếng bao nhiêu, càng đáng cho ta để ý bấy
nhiêu.
***
Thật, chúng tôi nói 50 năm nay mới có một người như ông Ngô Đình
Diệm, không phải là nói quá. Thì từ triều Thành Thái về sau, hỏi có
ông đại thần nào có cái thái độ rắn rỏi lấy một chút không? Chúng
tôi thấy lắm kẻ đã già rồi, đôi khi bị quở bị rầy nữa mà cũng chịu
khó kiếm đủ cách để giữ lấy ngôi. Dù giống gì người ta cũng cứ lăn
vào, còn ai kể tới chánh kiến đồng hay không đồng, hiệp cùng chẳng
hiệp? Mà than ôi! Có gì đâu để được gọi là chánh kiến!
Chỗ miếu đường đã thế nên thảo dã cũng hòa theo. Hầu hết đám người
có học ít nhiều chỉ biết lấy phú quý lợi lộc làm cái đích cho đời
mình mà không biết nhân cách của mình là đáng trọng. Bởi vậy, trong
bức thư ông Phan Châu Trinh đưa cho chánh phủ Pháp hồi đó, ông có
nói câu này mà không dè dặt chút nào hết: “Sĩ phu nước Nam, cái lòng
liêm sỉ của họ đã mất hết rồi!”
Trong cái xã hội sĩ phu đó, có sự cách chức ông Ngô Đình Diệm, khác
nào một tiếng nổ to, đánh thức dậy hết thảy. Nghe tiếng nổ ấy tất họ
phải đi tìm cho biết cái con người Ngô Đình Diệm thế nào. Sau khi
biết con người ấy chỉ vì chút chánh kiến bất đồng mà dám vứt bỏ số
lương tháng bốn trăm luôn với bộ áo chầu nhị phẩm, ít nữa họ cũng
ngó lại con người của họ mà sinh lòng hổ thẹn: sao ông Ngô Đình Diệm
dám bỏ đến cái nhị phẩm mà mình lại cúi luồn lạy lục để xin lấy cái
cửu phẩm!
Nó có ảnh hưởng đến tâm thuật sĩ phu là thế. Một viêc rất tốt! Một
việc rất có bổ ích cho thế đạo nhân tâm.
***
Bài này không cốt bàn về chánh trị, cho nên trên kia có nói tới
chánh kiến bất đồng mà chúng tôi không nói đến bên nào dở bên nào
hay. Tuy vậy ta nên biết rằng trong trường chánh trị thường có lúc
hai cái chánh sách đồng có giá trị như nhau mà phải lấy cái này bỏ
cái kia, ấy là tùy theo hoàn cảnh, tùy theo tình thế. Nếu cái hoàn
cảnh ấy đổi đi, cái tình thế ấy không còn nữa, bấy giờ cái chánh
sách bị bỏ sẽ được phục lại cái giá trị của nó chưa biết chừng.
Có lẽ vì đó mà nay ông Ngô Đình Diệm được khai phục nguyên hàm. Sự
khai phục này hoặc có hàm một cái ý nghĩa rằng cái chánh kiến của
ông Ngô là không phải dở, cũng không phải trái nhau với cái chánh
kiến khác đến cực đoan.
Lại nữa, sự khai phục này cũng rất có ảnh hưởng đến sĩ phu như lần
trước. Có nhiều người bình nhật giữ một cái ý kiến nào hay một cái
thái độ nào, rủi vì đó thất bại, rồi họ đành bỏ hay đổi cái ý kiến
ấy, cái thái độ ấy. Ông Ngô Đình Diệm từ khi thất bại (nói vậy đó
thôi) đến nay vẫn ôm luôn lấy cái cao tiết ấy mà không hề sai chạy.
Rồi ngày nay tự nhiên ông được trả lại phẩm tước cũ, ngoài sự khấn
ba cái tạ ơn, ông chẳng hề tốn một tiếng nói nào với ai. Như thế há
chẳng phải bồi đắp thêm cái lòng tự trọng cho mọi người?
Cải cách! Cải cách! Cải cách mà gặp hồi kinh tế khủng hoảng này,
đừng nói không làm, làm mà sổ dự toán không cho phép, thì phỏng còn
kết quả gì hay? Tuy vậy, ước gì được nhiều việc như việc đối với ông
Ngô Đình Diệm đây, nhà ngôn luận chúng tôi có tiếc gì mà không ca
tụng?
“Sĩ phu liêm sỉ chi đạo táng”, chính câu ông Phan Châu Trinh nói như
thế. Con người mất cả liêm sỉ là con người bỏ; huống chi cả một đám
người mất cả liêm sỉ, mà còn mong gì được ư?
Nhờ ông Ngô Đình Diệm vớt lại nhiều ít, nhờ sự cách chức và khai
phục ông Ngô Đình Diệm vớt lại nhiều ít, họa may cái lòng liêm sỉ
của sĩ phu Việt Nam ngóp ngỏi dậy chăng?
PHAN KHÔI
Nguồn:
Tràng An,
Huế, s. 9 (29 Mars 1935), tr. 1.
Chú thích
Tràng an s. 8 (26 Mars 1935, tr. 1) đưa tin Cách viên được
khai phục, cho biết ba đạo Sắc ra ngày 20 Mars 1935 khai phục
cho một đại thần và hai ông quan đã bị cách từ năm Bảo Đại thứ 8,
trong đó, kể từ ngày 20 Mars 1935, ông Ngô Đình Diệm được khai phục
nguyên hàm và cho lại các huy chương đã được khi trước, theo đạo Dụ
số 23.
cọ bia: gần trúng, gần đúng.
